Ik dacht ook dat het een flinke griep zou zijn, met een sterftecijfer van 2 procent. Bovendien leek het een Chinees probleem. Nu weten we dat het een brand op de benedenverdieping was die zich in korte tijd verspreidt over de hele flat. Strenge maatregelen zijn nodig. Hoe verkoopt de Nederlandse overheid deze boodschap? En waar blijven de anderhalvemetermarketeers?

Door Sjaak Vane

Anarchie Ondertussen is het me duidelijk geworden waar het eigenlijk om draait. Niet om die 2 procent ouderen en zieke Nederlanders, maar om de chaos in de kerken, de uitvaartcentra en vooral de intensive care. Want zie je al voor je dat mijn geliefde geweigerd wordt voor de beademing en jouw opa wél wordt toegelaten op de IC?

In een samenleving waar het ambulancepersoneel met vuurwerk wordt bekogeld als ze te laat arriveren, wordt het een oorlog van allen tegen allen als het gaat om leven of dood. Het verplegend personeel krijgt politiebewaking. Op social media gaan verhalen rond dat wie geld heeft nog wel een plekje krijgt en wie de verkeerde achternaam draagt, mag sterven op de gang. Er worden nu al zendmasten in de fik gestoken om minder. Dus zie je de paniek al voor je? De anarchie die uitbreekt als artsen moeten beslissen over zuurstof of niet.

Uitstekend voorbereid
Deze crisis draait niet om het aantal doden dat er uiteindelijk mee gepaard gaat, maar om de snelheid waarmee dit gebeurt en het gevaar van maatschappelijke onrust. Dus wat doe je als overheid? Allereerst ga je vertellen dat je uitstekend bent voorbereid op deze crisis. Je gaat dus niet zeggen: stom, we zijn vergeten mondkapjes in te slaan. Jos de Blok oprichter van thuiszorgorganisatie buurtzorg spreekt in NRC (14 april) van 'een enorme inschattingsfout'. Daar moet je dus vooral overheen praten als overheid. Niet terugkijken, maar vooruit -zoiets. Liegen desnoods.

Denk zelf na
Hoe communiceer je vervolgens een radicale gedragsverandering in korte tijd? In Nederland doe je dat door een beroep te doen op het zelfsturend vermogen van de inwoners. Mensen, denk zelf na. Een prima insteek voor een volkje dat zich niet graag de les laat lezen. Dat gewoon de bloeiende bloembollen gaat bekijken en dan onnozel opmerkt: 'Ik wist niet dat dat verboden was. Is dat zo?' Dat terugzwaait als de burgemeester van Hillegom roept dat je thuis moet blijven. Maar ook een volkje dat anderen verlinkt als ze met meer dan drie personen rondhangen. En eerlijk is eerlijk, in de media doet de overheid het goed.

Mark en Hugo
In enkele weken is de regering erin geslaagd om ernstige en tegelijk bemoedigende persconferenties te organiseren. De schriele Wiebes naast een boomlange Hoekstra leverde geen goed beeld op. Bovendien had Wiebes het bij ZZP-Nederland gigantisch verknald en heeft Hoekstra datzelfde gedaan in Europa. Die krijgen we dus niet meer te zien. Rutte en De Jonge, daar doen we het voortaan mee. En dat is een prima team. Ze weten allebei een informele toon te raken en het hart van de Nederlanders aan te spreken. De mediagenieke Rutte heeft het consequent over 'Hugo', waarna hij zichzelf verbetert en 'Hugo de Jonge' zegt. Jongens onder elkaar. Die bovendien keihard werken om Nederland door deze crisis heen te loodsen. Stuurlui zijn het.

Perspectief bieden
Wat Nederland ook goed doet is dat ze geen oorlogstaal gaan uitslaan, zoals de Franse president Macron dat deed met het plechtige: 'nous sommes en guerre'. Want hoe kun je vechten tegen iets dat in je cellen kruipt en zelfs de grootste atleet weet te vellen. Dan sta je dus machteloos. Om te voorkomen dat mensen zich uit machteloosheid gaan afreageren moet je een perspectief bieden. Draagvlak creëren voor maatregelen waar niemand op zit te wachten.  De marketing van het slechte nieuws kennen we al van de stikstofcrisis. Dit is nog veel ingrijpender. Waar bleef de media? In die zin vind ik dat de Nederlandse overheid het goed doet. Wel miste ik een kordate campagne waarin we worden opgeroepen om anderhalve meter afstand te houden. In Londen zag ik een poster op een bushalte waarin je werd aangespoord om zorgvuldig je handen te wassen. Waar zijn de tv-spotjes, stickers om op je jas te plakken en uitknipposters voor op je raam? Goed, ondertussen hebben we het dan wel begrepen. Maar misschien weet iemand mij te vertellen waarom de marketingwereld niet reageerde? Tot nu toe dan. Want bouwmarkten  hebben inmiddels met een gezamenlijke oproep de handen ineengeslagen. Niet letterlijk natuurlijk.

Oorlog van allen tegen allen
Paniek voorkomen dus. Zodat de pleuris niet uitbreekt en we elkaar de tent uitvechten. Een oorlog van allen tegen allen. Dat was waar de 17e-eeuwse filosoof Thomas Hobbes (1588-1679) voor waarschuwde.The Natural State, noemde hij dat. Een horrorscenario waarin het leven 'short, nasty and brute ' is. Hobbes maakte de Engelse Burgeroorlog mee en pleitte voor een sterk gezag. De samenleving verleent de regering als enige het recht geweld uit te oefenen tegen zijn onderdanen. Een koning die met harde hand regeert is beter dan de anarchie van een onderlinge strijd. Daadkracht tonen In een van zijn columns merkte filosoof Ger Groot op dat de staat soms symbolische maatregelen moet nemen om in ieder geval te suggereren dat ze de bevolking bescherming biedt. Extra politiebewaking na een aanslag bijvoorbeeld. En roepen dat er keihard zal worden opgetreden tegen iedereen die de orde verstoort. Dat dat in de praktijk niet werkt en dat het kalf allang verdronken is, doet niet ter zake. De marketing van de crisis vraagt om daadkracht en maatregelen. Maatregelen waar we in willen geloven zodat het onze angst reduceert.

Geloofwaardig
Dat Rutte in het begin van deze crisis durfde te zeggen dat er maatregelen worden genomen waarvan we achteraf pas weten of ze de meest verstandige waren, vind ik lef. Niet pretenderen dat je de waarheid in pacht hebt. Er werd toen nog geschermd met 'groepsimmuniteit', wat onzin bleek, maar toen goed klonk. Er was over nagedacht. Op dat moment leek het een doordacht besluit op basis van de wetenschap. Een geloofwaardige boodschap…daar gaat het om in de marketing van het slechte nieuws.

​
​Vadertje Staat
De relatie tussen overheid en burger lijkt wel een afspiegeling van de verhoudingen in het gezin. Vadertje Staat werd de overheid vroeger liefkozend genoemd. Die verhouding veranderde. In Nederland kwam in de jaren 70 het onderhandelingshuwelijk op. Vader was niet langer van nature de baas. Van hem werd gevraagd zich te verdiepen in de leefwereld van zijn kinderen en de zielenroerselen van zijn vrouw. Dat lukt misschien niet altijd, maar de ideale Nederlandse man doet in ieder geval zijn best. Hij toont empathie.

Zelfsturing
De partners onderhandelen met elkaar op basis van gelijkwaardigheid. Dat is althans het ideaal. In sommige andere landen is de sterke (macho-) man overeind gebleven. Hij onderhandelt niet, maar dicteert. En die relatie zie je terug tijdens deze maatschappelijke crisis. Waar de regering in Nederland zijn motieven probeert duidelijk te maken. Waar er gelegenheid is voor de pers om vragen te stellen. Waar het parlement zich demonstratief mag opwinden over wat de leiders hebben bedacht. En waar het volk probeert om op intelligente wijze de eenzame opsluiting vorm te geven.

Vrijheid
Er zijn landen die jaloers kijken naar onze relatieve vrijheid. De anderhalvemetersamenleving vraagt om zelfsturing. Daarom fiets ik op het uiterste randje van het fietspad. En sta ik eerbiedig te wachten voor ik bij de bakker naar binnen mag voor mijn dagelijks brood. Een Nederlander die niet voordringt. Ook wel weer mooi.

Sjaak Vane is coach en cultuurfilosoof. Mei 2020 verschijnt zijn boek: Nieuwe Werkrelaties, de filosofie achter een sterke bedrijfscultuur.